Istorija

Zašto i odakle baš ime

Banjica

Na mestu današnje okretnice tramvaja, postojao neprestani izvor hladne pijaće vode. Ovo područje je nekada bilo prepuno brojnih podzemnih termo-mineralnih voda, pa i otuda dobija naziv Banjica.
Takođe sama Banjica je smeštena na brdu, i kako je vazduh ovde i po nekoliko stepeni niži nego u centru grada, otuda i ime Banjica, kao mala banja.

Postoje još i svedočenja sa Geološko Rudaskog Fakulteta, gde kažu da je Banjica dobila ime po tome što je u vreme Rimskog carstva tu bila banja.

Bila je prepuna izvora pitke i kako kažu lekovite vode koji su danas zatrpani i uništeni.
Stariji se sećaju ozidanih česmi na mestu današnje pretposlednje stanice trolejbusa, blok zgrada poznatiji kao Belje. Ova česma je bila ozidana crvenim kamenom.
Zatim o prvoj ozidanoj česmi na Banjici, na uglu Makarijeve i Paunove ulice, kod bočnog ulaska u školu Bora Stanković.
Zatim Deda Pajina česma kod Tehnogasa u podnožju ulice Josipa Slavenskog, jedina neporušena, koja idalje postoji. Na mestu današnjeg Tehnogasa se nalazio Deda Pajin bunar. Top je takođe bila zemlja porodice Ilić.
I najpoznatija Banjička česma, tj izvor na današnjoj okretnici tramvaja.

Pomenuta česma, tj izvor, kod okretnice tramvaja idalje postoji. Po svedočenju našeg starog komšije gospodina
Milorada Nikolića zvanog Jereza
on ju je lično spasio od rušenja:
''Plac mog dede se prostirao od sadašnje škole do okretnice tramvaja. Došao sam iz Nemačke tada kada je počelo da se gradi naselje, imao sam novca, pokušao sam da zamolim investitore da izvor ne ruše ali uzalud.
Onda sam platio radnicima nekoliko gajbi piva, da izvor dobro zaštite, i da ga samo zatrpaju ali da ga ne unište. Dakle izvor tj. česma baš ovakva idalje postoji na mestu današnje okretnice tramvaja, a ako me sećanje dobro služi, izvor tj. česma je tačno negde ispod kućice u kojoj se vozači tramvaja odmaraju''

Čika Milorad nam je ustupio jedinu sačuvanu verziju slike tadašnjeg izvora koja nije reprezentativnog kvaliteta ali će poslužiti.
"Čika Jerezina Česma"

Na mestu nekadašnjeg izvora danas postoji novoizgrađena česmica kao simbol starih vremena.

Prve zgrade ovog naselja završene su i useljene 1979 godine, Prvi blok (Prvak)

Prostiranje

Iako se naselje proteže od stare okretnice trole kod Banjičkog logora u ulici Neznanog junaka (stanica trole posle Vojno Medicinske Akademije), stanovnici Banjice Banjicom smatraju samo stambeni deo. Dok se taj pomenuti deo u Neznanog Junaka već smatra za početak Dedinja. Taj granični deo Banjice i Dedinja se zapravo zove Banjički Venac i imamo tu čast da ovde danas živi i ‘doktor’ Nele Karajlić pevač grupe Zabranjeno Pušenje i tvorac legendarnog tv šou serijala Top Lista Nadrealista
Više o susretima sa dr Neletom Karajlićem možete pročitati na stranici Okretnica

Takođe, na adresi Banjički Venac broj 5. živeo je čuveni Vladimir Vasiljević poznatiji kao Beogradski Fantom

Kad već pominjemo Dr Neleta, pomenućemo i banjičare generacije 1969, koji su 1988 godine nešto slično snimali po podrumima Drugaka. Ozon Sylva - Menja Viklere o čemu više možete pročitati na ovoj adresi a o idejnom tvorcu grupe Aleksandru Saši Matiću više možete pročitati na stranici Drugak.

Dalje, Banjica se spušta između Borske i ulice Josipa Slavenskog, prekoputa Banjičkog groblja ka podnožju naselja Kanarevo Brdo. To naselje u podnožju neki nazivaju još i Banjica 6 dok stanovnici Banjice na to postavljaju pitanje ''a gde su onda Banjica 3, 4, 5?'' U ovom delu Banjice iznad Tehnogasa se nalaze privatne kuce. Stambenih blokova zgrada i parkova za decu u ovom delu Banjice nema.

Dakle predstavićemo samo stambeni, 'glavni', deo Banjice od Sportskog Centra Banjica tj. Crnortavske ulice iz koje se ulazi u Paunovu do okretnice trolebusa 40 i 41. To bi bilo protezanje sever jug Dok bi istocno zapadnu širinu zauzimao uži pojas od ulice Bulevar Oslobođenja ili Avalskog Druma do Borske ulice iza pet Solitera ka Vojno Medicinskoj Akademiji VMA.

Adrese Blokova zgrada

Jedan deo Prvaka kao i svih pet Solitera se vezuje za ulicu Crnotravsku, i to onaj najbliži niz zgrada tačno preko puta bazena Banjica. Dok se svi ostali redovi zgrada na Prvaku vode pod ulicom Bulevar Oslobođenja. Pod ovu Adresu, Bulevar Oslobođenja spada ceo Drugak, Trećak, Duševna Bolnica kao i Prijemno Odeljenje. Svi ostali Blokovi, Belje, Gorica, Okretnica su pod adresom Paunove ulice.

Paunova Ulica

Iako neki stariji komšije misle da Paunova ulica nosi naziv po Paunu Živkoviću, vlasniku dobrog dela zemlje na kome je izgrađena današnja Banjica, kao i da je Kokanova ulica nazvana po njegovom sinu Konstantinu, to nije istina. A po kome je ta ulica dobila ime biće navedeno ovde: Kokanova ulica naziv nosi po dečaku Jozefu Konelu streljanom posle zatočeništva u banjičkom logoru.

Pored porodice Živković, velika imanja su posedovali i porodice:
Marković, koji danas žive u Plitvičkoj ulici.
Ilić, Paunova ulica ispod današnjih solitera, koji i danas žive tu.
Nikolić, od škole ka okretnici tramvaja.
Ristić, Plitvička ulica i ulica Kragujevačkih đaka
Krstić, koji su kako kažu stariji komšije, za vreme drugog svetskog rata spasili živote mnogih Banjičara.

Pominjati Paunovu ulicu bez pominjanja stare Buregdžinice čika Stanojka Panajotova , bio bi apsolutni greh. Na samom početku Paunove na mestu gde danas postoji pekara, na trolebuskoj stanici u smeru ka gradu, bila je Buregdžinica koju je čika Stanojko zatvarao već oko 9:30 ujutru, jer je do tad prodao sav ispečeni burek. O dužini redova za burek ispred čika Stanojkove burekdžinice svojevremeno su pisale i Novosti. Tepsije su bile bar tri puta veće nego ove danas. I kada dođete i tražite 250 grama bureka, niste stigli ni da trepnete a gazda Stanojko je već isekao 400 grama, umotao vam burek u papir i napalatio 250 grama, koliko ste tražili. Banjičari i danas gotovo svakodnevno spominju taj burek iz kog je sir curio na sve strane. Negde sam doznao da je tajna tog curećeg sira u receptu, jer kako kažu, ljudi sa Kosova umesto sira prave nešto što se zove Điza. A toga na žalost danas više nema, kao ni čika Stanojka, kao ni onih ogromnih tepsija, kao ni bureka na željenu gramažu a ne na komad!?

Na mestu nekada čuvene banjičke burekdžinice još čuvenijeg Stanojka Panajotova, od 2021. godine je otvorena Pekara Banjica a odma do nje i sladoled na točenje Banjica Pekaru vode i u njoj u dve smene, ujutru i posle podne, svakodnevno rade i uslužuju svoje komšije, naši dugogodišnji komšije Vladimir Takovac koji je vlasnik i sladoleda na točenje Banjica, i brat i sestra Miloš i Marija Drobnjak Vladimir je živeo u Bulevaru oslobođenja broj 116. Miloš i Marija takođe naši dugogodišnji komšije su iz Bulevara oslobođenja broj 100.
Za one mlađe generacije, koje su o bureku Stanojka Panajotova samo slušali iz priča svojih roditelja:
Ako u današnjoj pekari „Banjica“ kupite prazan burek, probali ste gotovo isti proizvod o kome su vam pričali vaši roditelji. Kore su manje više iste, korica sa zadnje strane je gotovo identično, na prvom mestu tanka a onda i hrskava kao Stanojkova. Burek je zamašćen tačno kako je i Stanojkova „Mast curila niz bradu“. Primetan je uložen trud da i Burek sa sirom u pekari „Banjica“ liči na Stanojkovu „đizu“, iako se ukus u malome razlikuje, ujednačenost i fina raspoređenost je gotovo ista kao i u Stanojkovom bureku. Stanojkov burek nikada nije bio vruć, uvek Vreo pa ste morali prvo da ga rasklopite da se hladi dok u hodu pokušavate da ga držite u ruci i jedete jer žurite nazad u školu. Stanojkove tepsije su bile bar duplo veće od današnjih, pa je tako i komad bureka imao malo drugačiji, zašiljeniji oblik. Možda nam i to vizuelno sećanje na oblik vara čulo ukusa ali moguće je da današnja pekara „Banjica“ može da kaže „To je to. To je taj Burek“. Priču o đizi nam je protvrdio i Stanojkov sin koji nam je tada pre oko sedam godina rekao da živi negde duž Smederevskog puta a od koga smo i dobili Stanojkove slike iz tadašnje burekdžinice. Pričao nam je kako je Stanojko svakog jutra na pijaci bio prvi kupac od žena koje prodaju sir, od kog su onda njegovi pekari i pekarke pravili đizu. Stanojkov sin nam je tom prilikom rekao da je njemu bio omiljen burek sa jabukama. Pa ako neko ko je odrastao na bureku preporučuje burek sa jabukama, možda bi i današnja pekara „Banjica“ mogla da razmisli i o tome.. Ako je današnja pekara u najvećem procentu ako ne i skroz pronašla recept za stari banjički (Stanojkov) burek, i ako uz to ima i sve dodatne proizvode koje danas mora da ima svaka pekara.. Moguće je da će neke današnje mlade generacije i o ovoj današnjoj pekari pričati sa izvesnom dozom nostalgije nekim sledećim mladim ljudima...

Banjička Šuma

Kratak video zapis Banjičke šume možete pogledati ovde

Ispod stadiona se od
Sportskog Centra Banjica
do stadiona Crvene Zvezde proteže Banjička Šuma koja je zalaganjem
Timotija Džona Bajforda proglašena za zaštićeno dobro kao šuma prepuna veoma retkih ptica.

TITO ispisan Borovima na heliodromu između VMA i Solitera

Aerodrom Banjica

Prvo letilište u Beogradu nastalo je krajem 1910. godine na vojnom vežbalištu u predgrađu Banjica. Ovde su letenje avionom prikazivali pioniri avijacije - Simon, Maslenikov, Vidmar i Čermak. Početkom 1912. godine, na
Banjici je podignut prvi drveni hangar za avione namenjen ratovanju sa Turskom. Dve godine kasnije na Banjici se stacionira srpska aeroplanska eskadrila i balonska četa. Banjički aerodrom korišćen je i posle prvog svetskog rata za potrebe poštanskog saobraćaja na relaciji Skoplje - Niš - Beograd - Novi Sad i Beograd - Sarajevo - Mostar. U blizini mesta gde se nalazio ovaj aerodrom danas je Vojno-medicinska akademija (VMA).

Prestolonaslednik Aleksandar, kao prvi Srbin koji je leteo avionom, imao je još jedan istorijski let avionom, i to u drugoj godini Prvog svetskog rata – 27. jula 1915. godine, kad je kao vrhovni komandant srpske vojske posetio aerodrom na Banjici s kog je od aprila te godine dejstvovala francuska aeroplanska eskadrila.

Na Banjici je, takođe , u XIX veku postavljena linija odbrane Beograda.
Banjica je služila kao pozadina odakle su borci pojacavali prve linije borbe duž Dorcola i Save. Takode, preko Banjice ka Kumodražu je vršeno povlačenje.

Arhitektura i II Svetski Rat

Kako je naselje Banjica građeno prvenstveno za vojna lica stare Jugoslavije tako je i čitavo naselje građeno simbolikom tog vremena. Dvanaestospratne lamele koje izgledaju kao ramenima povezni četvrtasti ljudi, jer im sami vrhovi izgledaju kao četvrtaste glave, spojeni 3 po 3, simbolizuju vezane ljude koji su iz Banjičkog logora bili odvođeni na srteljanje u Jajince. Današnji 'Spomen park Jajinci' ili Strelište.
Iz ulice Neznanog Junaka, nizbrdo ka današnjem muzeju Banjičkog Logora, po sredini asfaltnog puta je formiran uzak put od kaldrme. Kaldrma se završava tačno na ulasku u muzej i predstavlja put kojim su vezani jedan iza drugog, jedan po jedan zarobljenici odvođeni na streljanje u Jajince.

24. maja 1943 na ovakav način je streljan, i legendarni fudbaler i unuk proslavljenog srpskog vojvode Radomira Putnika, Dr. Milutin Ivković Milutinac

Muzej Banjičkog Logora se zapravoi nalazi u sklopu
Vojne Akademije, koju je, kako kažu, svojevremeno završio i
Muamer El Gadafi, bivši predsednik Libije ili kako neki još kažu, 'Kralj čitave Afrike'

Pored crvenih dvanaestospratnica (lamela) na Banjici je podignuto i nekoliko višespratnih nebodera visokih i do dvadeset pet spratova. Tako zvani Soliteri Ukupno ih ima pet, i kako neki ljudi misle, poređani su tako da kada se gleda iz vazduha sa visine njih pet formiraju preciznu zvezdu petokraku koja je bila simbol stare Jugoslavije, ali moguće da ovaj podatak nije sasvim tačan jer kada stojite ispod njih ne vidi se baš takav precizan raspored. Osim toga, neki navode da je Banjicu oslobodilo pet brigada, pa je u čast tih boraca podignuto pet a ne više ili manje visokih Solitera.
Među palim borcima, je kako kažu, pobignuo i sam Komandir tih 5 brigada, na samom početku Paunove ulice.
Međutim pisani izvori navode da je tadašnja jugoslovenska narodna armija pri oslobođenju Beograda na raspolaganju imala pet divizija pa je moguće da je i broj od pet solitera simbol tih pet divizija. Takođe treća grupa Prve proleterske divizije, koja je imala za zadatak da probije nemačku odbranu preko Banjice i dalje ka centru grada, za svog komandanta imala je pukovnika Vasu Jovanovića.
27.10.1944. povodom oslobođenja Beograda na Banjici je izvršena i smotra koju je obavio Josip Broz Tito.

Naselje su 1971 godine osmislili arhitekte Aleksandar Stjepanović i Slobodan Drinjaković
Stariji kolege pomenutih arhitekti a koji su brinuli o prosrotno pejsažnom uređenju Banjice iz kancilarija Gradskog Zelenila tada smeštenim u jednom od pet solitera, navode da je idejno rešenje crvenih lamela projektovao pomenuti Aleksandar Stjepanović dok se za izgled pet visokih solitera pobrinuo arhitekta Miodrag Ružić a po nalogu koji je zahtevao pet nebodera koji će biti vidljivi iz svih delova grada ali po obliku neće biti jednostavne četvorouganoe "kutije". Takođe stariji kolege navode i detalj vezan za osmišljavanje prirodnih parkovnih ograda za decu koja služe da spreče istrčavanje dece na prometne saobraćajnice. Reč je o niskim brdašcima ispod kojih je smešten gotovo svaki Banjički parkić ili "igralište" kako još Banjičari nazivaju dečije parkove. Ta brdašca ili kako se još nazivaju, Škarpe osmislio je projektant slobodnih površina Miroslav Nikolić pa su njegove kolege te prirodne zaštitne ograde nazivali "Miroslavljeva Brdašca" uz nedvosmislenu insinuaciju na Miroslavljevo Jevanđelje.

Slike sa izložbe posvećene arhitekti Aleksandru Stjepanoviću, održane u maju 2019. na Beogradskoj Internacionalnoj Nedelji Kulture, BINA, možete videti ovde.

Različitim generacijama osnovne škole Bora Stanković, pričale su se manje više različite ali slične priče o tome šta simbolizuju soliteri a šta crvene lemele. Pa tako neko kaže da pet solitera simbolizuje pet pesnica podignutih u vis koje su u ono vreme simbolizovale otpor okupacionim snagama.
Neko kaže da pet solitera predstavljaju pet prstiju šake koji vire iz zemlje pa se zbog toga soliteri razlikuju visinom svojih spratova. Takođe uz to, kako neki navode, crvene lamele predstavljaju krv koja curi iz te šake čime se simbolizuje stradanje u banjičkom logoru.
Još jedna od sličnih verzija je i ta da pet solitera simbolizuje pet nemačkih stražara koji odvode zarobljenike vezane lancima na streljanje iz logora Banjica u Jajince i druga stratišta. A to simbolizuju crvene lamele koje i liče na ljude povezane rame uz rame. S tim u vezi, govorilo se da gledano iz vazduha osnovna škola Bora Stanković svojim oblikom predstavlja pušku uperenu u zarobljenike.

Reč arhitekata o stambenom kompleksu Banjica možete pročitati ovde kao i na ovoj adresi. A reč umetnika na ovoj adresi.

U detaljanom urbanističkom planu izrađenom 1970. godine, možete saznati da je glavni projektant za prostorno rešenje naselja bio arhitekta Andrija Mendelson.
Da je naselje po projektu trebalo da bude završeno 1975. godine.
Koju nagradu je dobio pobednik konkursa, tim na čelu sa arhitektom Stjepanovićem kao i ko su članovi drugoplasiranog i trećeplasiranog tima.
Pod podnaslovom „Urbanistički Aspekt“ možete videti da je ulica Zlatka Šnajdera po projektu bila planirana da ostane netaknuta.
U podnaslovu „Naselje Banjica - prikaz rešenja“ možete videti da se Crntoravska ulica nekada zvala „Banjički Bulevar“.
Da su zbog brdovitosti terena stanovi i zgrade građeni tako da budu okrenuti i otvoreni ka javnim površinama i prirodnim vidicima sunca, zelenila.
Da je predviđeno da se možda nekada nakadno izgradi i podzemna garaža oko Paunove i Crnotravske ulice, kod današnje pijace.
Da je deo oko potoka bio zamišljen kao neka vrsta vodenog parka.
Da su trenutne saobraćajnice rezultat kompromisa sa investitorima koji su saobraćajnice izgradili pre izgradnje naselja koje je u planu imalo drugačiji raspored saobraćajnica.
Da je prvobitna visina solitera trebala da nosi 30. spratova...

Mapa jednog od prvobitnih ili prvobitnog plana izgradnje Banjice iz možda 1978. ili 1980. godine. Na slici možete videti da je Paunova ulica bila iz dva dela. Prvi deo je bio od Crnotravske do Kokanove koja na ovom planu nosi ime „Ulica Obodna I“, a drugi deo je bio od Makarijeve ulice pa dalje svojim tokom ka okretnici trole. Na uglu Obodne (Kokanove) i Baštovanske, možete videti da je sa desne strane "Lokacije namenjene osnovnoj školi" planirana „Lokacija namenjena dečijim ustanovama“ Na ulgu Paunove i Baštovanske ulice sa leve strane možete videti u zelenom krugu da je to bila „Lokacija namenjena domu zdravlja“. Na uglu Crnotravke i Paunove, lokacija je bila namenjena Auto servisu. Najveći krug je bio označen kao "Lokacija namenjena reonskom centru". Mali terenčić na Prvaku, onaj bliži Kokanovoj ulici, sa ove mape deluje kao je prvobitnim planom bio možda malo maštovitije zamišljen kako bi bio zanimljiviji a možda i sadržajniji, prijatniji za boravak u njemu. Zahvalnost što je sačuvala ovaj plan Banjice i podelila ga sa svima nama dugujemo komšinici iz Crnotravske 13. gospođi Nadi Mučalov.

Stadion Kralja Petra I

Na mestu današnjeg stadiona fudbalskog kluba

u vreme Kralja Petra tu je bio Hipodrom na kome su se održavale trke konja. Danas jedina preostala tribina fudbalskog stadiona je zakonom zaštićena kao istorisjski spomenik i kada se bude gradio veći i moderniji stadion ta tribina će morati da ostane netaknuta.

Kako su izgledale konjičke trke na Banjici možete videti u ovom filmu iz 1911. godine prikazanom u beogradskom grand bioskopu hotela Pariz 20.03/02.04.1912. godine. U filmu se pojavljuju Kralj Petar Prvi, njegovi sinovi Đorđe i Aleksandar kao i princeza Jelena sa svojim verenikom Jovanom Romanovim.

Isto tako, nekada se stadion FK Rad nalazio na mestu današnje Pijace na imanju porodice Živković i nosio je ime FK Razvitak, mada neki pominju i ime FK Banjica.

07.02.2000. godine u restoranu stadiona izvršen je atentat na tadašnjeg ministra odbrane
Pavla Bulatovića

U sportskom centru Banica trenira Vaterpolo klub Partizan

Prve auto i moto trke u Beogradu bile su održane na Banjici 24. juna 1923. godine uz pokroviteljstvo kralja Aleksandra Karađorđevića.
Banjički predstavinici kasnijih moto trka bili su braca Brakno i Mile Kecman.
Takođe u knjizi Beogradske priče u posledljoj rečenici na strani 171. možete pronaći podatak da je prvi saobraćajni znak u Beogradu bio postavljen na avalskom putu i na njemu je pisalo Drži desno. Znak je postavio Sreten Kostić kod Župe u Jajincima. Sreten je bio prvi srpski šofer tj. prva osoba koja je zvanično položila vozački ispit. Jedna ulica u Jajincima nosi njegovo ime. Ovaj podatak se nalazi na ovoj adresi na strani 57. Sreten Kostić je rođenen u Beogradu 07. marta 1877. godine a umro je 1947. godine.

Na stadionu Kralja Petra I snimani su delovi crno-belog filma Povratak 1966 i te kadrove u kojima se pojavljuje i glavni glumac filma Velimir Bata Živojinović možete videti od minuta 35:15 do minuta 38:15 na ovoj adresi.

Scena Mišarske bitke 1911. snimana na Banjici

„-Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa- ili samo -Karađorđe- je najstariji srpski igrani film iz 1911. godine. Režirao ga je čiča Ilija Stanojević, a scenario je pisao ćira Manok. Film je posle dužeg vremena pronađen u Austrijskoj kinoteci 2003. godine, rekonstruisan je i prikazan u februaru 2004. godine na obeležavanju dva veka Prvog srpskog ustanka. Karađorđe je filmska biografija istoimenog srpskog vođe ustanka. Obrađen je ceo njegov život od detinjstva pa do smrti i istorijski događaji u kojima je učestvovao. Od ustanka protiv Turaka, do boja na Mišaru kao i zbora u Orašcu. Bitka na Mišaru snimana je na Banjičkom polju.“ Izvor: Vikipedija
Scenu Mišarske bitke snimanu na Banjičkom polju možete videti na ovoj adresi od minuta 39. do minuta 43.

Istorija imena blokova naselja

Blokovima naselja u kojima žive, stanovnici su generacijski menjali imena. Pa smo tako prvo imali delove Banjice nazivane po prehrambenim prodavnicamakoje su bile smeštene uz svaki stambeni blok a koje danas više ne postojoje:
Soliteri - idalje Soliteri.
Centroprom - Današnji Prvak.
PKB - današnji Drugak.
Jabuka - današnji Trećak.
Dragstor - današnje Prijemno odeljenje i Duševna Bolnica.
Belje - idalje Belje mada kako je tu sad otvoren Maxi danas se od novo naseljenih ljudi može čuti i 'Kod Maksija'.
Generalice - idalje Generalice.
Gorica - idalje Gorica mada kao i za Belje takođe se može cuti 'kod Maksija'.
Diskont – ili Okretnica Trole.

Takođe nekada su se zgrade delile po bojama krovova, pa smo tako imali
'Braondaći' (Banjica 1) Današnji 'Prvak' 'Drugak' i 'Trećak'.
'Zelembaći' (Banjica 2) današnje Prijemno, Duševna, Belje i Gorica.
'Plavaći' (Banjica 2) - Okretnica trole.

Blokovi danas poznati kao Prvak Drugak i Trećak, svoja imena su dobili po parkovima koje gotovo jedino ta tri bloka zgrada imaju. I to baš tim redom jer je stambeni blok oko prvog parka prvi sagrađen i nalazi se na početku naselja kada se dolazi iz pravca centra grada. Zatim je sagrađen drugi blok i sa njim drugi parkić, pa treći, i tako je redom građeno naselje sve do okretnice trolejbusa. Međutim niži blokovi, Banjice 2, koju od Banjice 1 (Prvaka, Drugaka i Trećaka) dele tramvajske šine nisu dobila tako prostrane parkove kao gornji deo tj Banjica 1.

Bora Stanković

Osnovna škola Bora Stanković nalazi se u sredini naselja. Tako da je gotovo podjednako blizu svim blokovima zgrada.
Neke od poznati ličnosti, koje su išle u Boru, predstavićemo ovde
Dok se za decu svih poznatih, starijih Banjičara koje ćemo pomenuti, podrazumeva da su završili Boru Stanković

Stara osnovna škola je bila smeštena tačno na uglu Paunove i Makarijeve ulice, prekoputa današnje Bore Stanković i zvala se Osnovna škola Ivan Mažuranić kako tvrde očevici tih vremena. Dok papiri koje možete videti na ovim slikama kažu da je lokacija škole bila Paunova br.12. što je opet tu samo sa druge strane ulice. Takođe na ovim slikama možete videti i istoriju menjanja i vraćanja imena školi. Dok je prvobitna lokacija prvoizgrađene i manje osnovne škole Bora Stanković bila na mestu današnje Dnevne bolnica za lečenje zavisnosti u adolescenciji na samom početku Paunove ulice.
Na samom ulasku u Paunovu ulicu iz Crnotravske, u produžetku današnje Dnevne bolnice za lečenje zavisnosti od alkoholizma, koja je nekada bila stara osnovna škola "Bora Stanković", nalazila se kafana. Iza kafane na mestu pijace, pre izgradnje Solitera nalazio se stadion fudbalskog kluba "Rad". Kafana je bila u sklopu fudbalskog igrališta. Dakle nalazila se tačno prekoputa današnje stanice trole i nekadašnje burekdžijnice Stanojka Panajotova.

Na ovom mestu, negde kod kuće iz 1937 godine, se nalazila i takozvana Deda Pajina Ledenica, porodice Ilić. Rukom napravljena 'hladnjača' za čuvanje voća, i povrća kojom su se služile i ostale pijace a ne samo Banjička, jer u to vreme nisu postojale hladnjače. Kako kažu ni ona nije uništena već je samo zatrpana.
Takođe stari Banjičari tvrde da ispod stare škole idalje postoji, kako kažu zatrpan, neuništen nemački bunker iz II svetskog rata.

Sliku stare škole nam je ustupio čika Slobodan Trajković, koji nam je takođe ispričao sve zanimljive priče vezane za izvore, Jovaničevo brdo, staru Banjicu, delove oko današnje pijace.

Slika iz Spomenara, polaska u prvi razredučenika Osnovne škole „Filip Filipović“ od kojih će mnogi, ubrzo nakon prvog razreda, preći u novoizgrađenu banjičku školu „Bora Stanković“. Na slici su đaci prvaci generacije 1971.

88 stabala za druga Tita

Na gornjem ulazu škole, 1981. godine sa leve strane stepenica pri silasku, u zemlju je postavljena je jedna od niza tabli 88 stabala za druga Tita koje su imale za cilj sećanje na preminulog dugogodišnjeg predsenika SFR Jugoslavije koji je preminuo u 88. godini života ali je cilj bio i smirivanje straha kod širokih narodnih masa – šta će se desiti posle Titove smrti.

Na ovom mestu pomenućemo dvoje nastavnika čiji su život promenila dešavanja iz perioda rata početkom devedesetih godina. Radmila Otašević, rođena 1937. godine, nastavnica biologije osnovne škole Bora Stanković. Bila je razredni starešina generaciji 1970. odeljenju sa brojem 4 (V/4-VIII/4) kao i istom odeljenju generacije 1974. I samo godinu dana isto odeljenju V i VI/4, generacije 1979. Generaciju 1979. preuzela je 1990. godine. Sa njom je završila njihov peti razred, uvela ih u šesti, izgurala sa njima i polugodište da bi joj se na proleće 1992. desila tragedija o kojoj mnogi nisu znali ni posle 26. godina. Radmila je imala dva sina, starijeg generacije 1970. i mlađeg 1972. Ivan i Andrija. Mlađi Andrija, te godine kao devetnaestogodišnji vojnik na redovnom odsluženju vojnog roka, gine na teritoriji Makedonije. Prilikom dogovorenog mirnog povlačenja vojske JNA sa teritorije Makedonoje, njega je pogodio, kako kažu „zalutali“ metak. Posle tog događaja Radmila se više nije vraćala školi. Učenici odeljenja VIII/4, generacije 1977, Saša Dragutinović i Vojislav Danilović, koga ćemo pominjati u priči o fudbalu u poglavlju Soliteri, bili su dežurni u holu jednog dana posle sahrane Radmilinog sina, kada se ona pojavila na ulazu u školu, zagrlila ih je, rasplakala se, okrenula i izašla iz škole. Više je niko nije video. Te godine otišla je u prevremenu penziju. Radmila je bila pedagog, motivator, dozvoliće vam da se danas izvučete iz nekog “problema“ ali će vas naterati da lično njoj obećate da ćete sutra pobediti to od čega danas bežite. I svojim poverenjem koje vam je ukazala naterala bi vas da ni vi ne izigrate njeno. Njenim odlaskom mnoge buduće generacije ostale su uskraćene za jedan kvalitetan pedagoški rad. Radmilu, za komšije „Bucu“, smo pronašli 2017. godine, kada je imala 80. godina. Bistrog uma, govorljiva, pokretna, strastveni pušač.
Porodična grobnica Otašević, urađena u beloj boji, nalazi se na groblju „Lešće“, parcela broj 4. mesto broj 74.

Zuvić (Milosav) Dragojlo - Zule, rođen 13.02.1951 - poginuo 02.12.1991. u Sotinu - Vukovar, slučajnim opaljenjem iz puške saborca iz jedinice. Starijim generacijama omiljeni pedagog i nastavnik koji je predavao likovno. Krajem jula 2018. godine povodom gradske ili republičke uredbe o obaveznom imenovanju ulica po kojoj će svaka neimovana ulica morati da dobije jasan naziv, pored još dva predloga,predloženo je i to da Baštovanska ulica ponese ime nastavnika likovnog Zuvić Dragojla Zuleta. Predlog je od strane opštine Voždovac prosleđen gradskoj upravi ali ta ideja za sada nije realizovana. Sahranjen je na groblju Lešće
Pesme i ilustracije koje nastavniku Zuviću posvetio njegov prijatelj Gradimir Stojković, možete pogledati na ovoj adresi

Pomenućemo i Slavicu Javonanović, dugogodišnjeg pedagoga osnovne škole „Bora Stanković“ koja se pojavljivala u emisiji Tako stoje stvari 06.12.2017. godine na tv RTS-1 i tom prilikom govorila na temu dečije istrajnosti. Gospođa Slavica Jovanović mnogim generacijama je ostala u lepom sećanju kao izuzetno blaga žena.

Domaći filmovi snimani u školi

U osnovnoj školi „Bora Stanković“ na Banjici snimani su filmovi Mahovina na asfaltu 1983. godine i Suncokreti 1988. koji su pored škole snimani i na još nekim lokacijama Banjice.
U filmu Suncokreti, u ulogama učenika u klupama bila je generacija 1975. Neki od njih iz odeljenja 8/4 su Vesna Vesić ,Aleksandar Antonijević , Dragana Ivanović, Sanja Veljić, pokojni Predrag Bandić, Dragica Marinković, Sanja Pantić, Nenad Marjanović, Branislav Gvozdenović , kao i momak koji nije bio 8/4 a glumi glavnu sporednu dečiju ulogu, dečaka Mišu radio amatera, Bojan Blagojević potpisan i na Vikipediji. Bojan je kasnije radio kao voditelj emisije "Japi" na televiziji Braća Karić.

Serija "Vojna Akademija", dve scene iz treće sezone serije Vojna Akademija 2017. godine snimljene su u školskom dvorištu osnovn eškole "Bora Stanković" na Banjici.

Pokojni košarkaš Dražen Petrović u osnovnoj školi Bora Stanković na Banjici i fudbaler Zvonimir Boban u kasarni "4. juli". Dražen Petrović je, kao već poznati košarkaš, vojni rok služio 1983. (neko kaže 1985.) godine u Puli u kasarni „Karlo Rojc“ kao pripadnik mornaričke pešadije. Posle Pule biva prekomandovan u Beograd a moguće pre Beograda na kratko i u Sarajevo. U Beogradu je tokom vojnog roka trenirao sa košarkašima Partizana (neko kaže i Zvezde) u Hali Pionir. U kojoj kasarni je bio smešten dok je boravio u Beogradu nismo uspeli da saznamo. Ali ako pratimo trag banjičke legende moguće da je Dražen bio smešten u nekoj od kasarni na Banjici, jer kako neki stariji banjičani kažu „Sate je provodio u sali za fizičko osnovne škole Bora Stanković i sam za sebe trenirao šutiranja slobodnih bacanja“. Koliko je ova priča tačna nismo uspeli da proverimo i potvrdimo ali smo nedvosmisleno saznali da je fudbaler Zvonimir Boban svoj vojni rok služio 1988/1989 u kasarni „4. Jul“ na Trošarini na mestu današnjeg naselja „Stepa Stepanović“. Pored Bobana u to vreme u sportskoj četi služili su i fudbaleri Dragoje Leković, Aljoša Asanović, Fadil Vokri, Darko Pančev, Dejan Savićević ali su oni bili smešteni u drugim kasarnama a ne na Banjici.
"Kasarna 4 juli, Beograd ...Zvonimir Boban,nogometaš je došao u junu,al je zbog nekih obaveza s reprezentaciom došao 15-tak dana kasnije od svojih klasića,bio je u inžinjerijskom bataljonu i bilo ga je smiješno gledat s ašovčićem kako kopa nagazne naravno školske mine. Kasnije je radio na prijavnici i kad sam napuštao kasarnu u martu 1989 on je radio na prijavnici i upisao mi da sam napustio kasarnu i odslužio vojni rok....Jako je bio društven i nije nikad a to sam se uvjerio koristio il se izdizao od nas zbog tog što je nogometaš..." Izvor: jna forum.

Osnovna škola "Bora Stanković" i dens grupa "Beat Street"

U glavnom holu na ulazu u osnovnou školu "Bora Stanković" 1992. godine časove modernog dens plesa držali su momci sa čubure, Husein Alijević Husa i Ljubomir Celabović Ljuba, osnivači tada popularne domaće dens grube Beat Street.
časove su uglavnom pohađali tadašnji osmaci, generacije 1977. i šestaci generacije 1979.
Škola plesa se kao i sve iz tog vremena nije dugo održala. Ipak na jednom dens takmičenju boje osnovne škole "Bora Stanković" branila je mešovita muško ženska plesna grupa sastavljena od devojčica neparne i dečaka parne smene šestog razreda, generacije 1979. Takmičenje je ododržano u tadašnjoj diskoteci "Johnnie Walker", koja danas nosi ime "Trezor" u ulizi Kneza Miloša između Krunske i Lazarićeve ulice.
Nasup je bio nesiguran i nesinhronizovan ali ipak za pohvalu i reči podrške i ohrabrenja od tadašnjeg učitelja Ljube.
Husa se kasnije oženio ali i razveo članicom iz grupe Dušankom Dekić Bebom
Ljuba se oženio takođe kolegenicom sa tadašnje scene Brankicom Celabović poznatijom kao Ella B

Prečica

Ono što su nekada neke generacije zvali "Prečica", kojom se za vreme velikog odmora prepodnevne smene od 9:35č do 9:50č uz školske stepenice izlazilo na Makarijevu uličicu a onda "Prečicom" presecalo do Paunove da bi se stiglo do Panajotka na vreo burek sa takozvanom „đizom“, za koju mi i danas mislimo da je bio samo uobičajeni ovdašnji sir. A onda sve to opet samo u kontra smeru, opet kroz "Prečicu", nazad u školu. Ovo je možda jedina sačuvana slika Prečice, uslikana 1994. godine. Druga slika je izgled nekadašnje Prečice, 2018. godine. Dva šahta i soliter koji se vidi kroz krošnje potvrđuje da je reč o istom mestu nekad i sad 1994-2018.

Banjičko Svitanje

Ovom pasusu pridodaćemo i jedini sačuvani primerak literarnog lista Banjičko Svitanje izdatog aprila meseca 1984. godine a koji je uspela da sačuva naša komšinica Sandra Stojičević Ninković.
Listu je glavni urednik je bila nastavnica Kornelija Javor a zadužena za likovnu opremu nastavnica Lada Uskoković.
Postavićemo svih 20. strana lista jer između ostalog u njemu ima i nekoliko dodataka vezanih za samu istoriju škole kao i naselja Banjica.
Pa tako na primer:
Na četvrtoj strani pod naslovom „O ISTORIJATU ŠKOLE -BORA STANKOVIĆ- “ između ostalog možete pronaći i to da je škola sa radom počela 1930. godine. Da se akt o osnivanju škole čuva u Arhivu Jugoslavije. Prvobitno ime škole bilo je „Kraljica Marija“ i nalazila se u ulici Jove Ilića. Sa proširenjem kapaciteta škola u jesen 1934. godine dobija novu zgradu takođe u ulici Jove Ilica broj 154. na mestu na kome se danas nalazi Fakultet Organizacionih Nauka U istoj zgradi bila je smeštena i osnovna škola Karađorđe.
Dalje niz tekst možete naći popis imena svih direktora od 1930. do 1944. godine kao i kasnije ali i imena prvih posleratnih učitelja i učiteljica. Zatim to da škola 1945. godine menja svoje ime pa tako umesto naziva „Kraljica Marija“ dobija novo ime „Narodna osnovna škola broj 23“, da bi 1953. godine dobila naziv koji ima i danas „Bora Stanković“ i da 1957. godine ona postaje osmogodišnja škola. 1979. godine pomenuta osnovna škola „Ivan Mažuranić“, ulazi u sastav osnovne škole „Bora Stanković“ koja je dobila novu zgradu na danas postojećoj lokaciji u Paunovoj ulici u naselju Banjica.
Zatim možete saznati i detalj kako su se u pocetku 1980/1981 godine u novu školu na Banjici upisivala samo deca sa Banjice dok su se druga deca rasporedivala u škole Filip Filipović i „Karađorđe“.
16. februara 1981. godine sva deca sa Banjice koja su do tada nastavu pohađali u objektima u ulici Jove Ilića 154. kao i učenici iz osnovne škole „Ivan Mažuranić“ sele se u novoizgrađeni objekati u ulici Paunova 19/a.

Na petoj strani pod naslovom „SEĆANJE NA ŽIVOT I RAD U STAROJ OSNOVNOJ ŠKOLI -BORA STANKOVIĆ-" možete pročitati tekst pokojne učiteljiceice Bader Radmile, koja je bila učiteljica nižim razredima neparne smene a čija ćerka danas radi u biblioteci o.š. "Bora Stanković". Takođe na strani pet možete pronaći i „REČ DIREKTORA“ koju je zapisao direktor Rade Medić.

Na strani 14. Pod naslovom SAŠA I TAMARA ŽURŽUL možete pročitati ko su bili brat i sestra Saša i Tamara Žuržul i zašto su u tim nekim vremenima pionira oni bili važni za područje osnovnih škola Bora Stanković, Karađorđe, Filip Filipović. A mi ćemo ovde pomenuti samo nekoliko detalja. Kuća u kojoj su odrastali Saša i Tamara Žuržul nalazi se tačno na autobuskoj stanici „Veljka Lukića Kurjaka“ kada se od Banjice autobusima 47. 48. 401. ili 402. spuštate ka Autokomandi. Kuća se nalazi na adresi Bulevar Oslobođenja 125.
Na samom ulazu u osnovnu školu „Bora Stanković“ na mestu gde se danas nalazi bronzana tabla na kojoj piše ime škole, bila je bronzana tabla, slična pionirsoj značci kakvu je na svojoj kapi imao svaki pionir, posvećena Saši i Tamari Žuržul. Kažu da je sadašnja i ta stara tabla zapravo ista tabla koja je vremenom samo pretopljena i prepravljena u ovu koja danas stoji na samom ulazu u školu.
Saša i Tamara Žuržul su bili simbol svih pionira. Pionirska kapa je za svoja obeležja imala zvezdu petokratu i značku koja se kačila sa strane kape. Na toj značci su, prema istraživanju autora knjige Beograd ispod Beograda Zorana Lj. Nikolića i Vidoja D. Golubovića, likovi Saše i Tamare Žuržul a taj podatak nam je preneo sekretar osnovne škole „Karađorđe“ gospodin Gojko.
Osnovna škola „Karađorđe“ negde ima sačuvane i originalne Sašine i Tamarine školske sveske i potrudićemo se da dođemo i do njih. Iako neki neformalni izvori kažu da su oni oboje streljani u banjičkom logoru, pisani izvori navode kako su oboje stradali u borbama. Tamara je rođena 27.11.1927. godine i sa svojih 17. godina 1944. godine biva zarobljena pa streljana prvog avgusta 1944. na Jastrebcu u selu Jasika kod Kruševca.
Saša posle bekstva iz banjičkog logora gine 20.04.1945. godine na sremskom frontu u mestu Kindrovo, današnja Hrvatska, u svojoj 20. godini života. Rođeen je 1925. godine. I u osnovnoj školi „Karađeorđe“ ali i u nekim tekstovima sa interneta navode kako je Saša imao istančan dar za crtanje i slikarstvo(prvi pasus strana 60.), čemu svedoči upravo ta školska sveska. Slika Saše Žuržula kao zatočenika banjičkog logora, koju nam je iz knjige Logoraši pokazao kustos muzeja gospodin Andrej Ćirić. I mlada Tamara Žuržul. .

Na strani broj 16. pod naslovom „BEOGRAD - BANJICA - BEOGRAD. BANJICA NEKAD I SAD“ možete pročitati kako su naselje bogato toplim izvorima vode naseljavali rudari. Da je naselje imalo i svoje vrelo od kog je nastala banjička reka koja se spajala sa Kaljavim potokom i ulivala u banjičko jezero koje se nalazilo na prostoru nekadašnje „Tehnohemije“.. moguće da se ovde misli na današnji Tehnogas?
Dalje niz tekst možete pročitati o naseljavalju turaka na Banjicu gde se kao mesto njihove naseobine pominje „Lamela 2/1“ kao i mogućnost postojanja bunara iz njihovor vremena.
Zatim podatak da je u vreme drugog svetskog rata čitavo naselje bilo opasano bodiljikavom žicom iz čijeg kruga su ga kradu vodila samo tri izlaza, kao i podatak da je Banjica oslobođena 16.10.1944. godine. kada je i uklonjena bodljikava žica.
Poslednji pasus teksta navodi kako crvene lamele simolizuju logoraše različitih visina koji vezani lancima odlaze na streljanje, dok se za pet solitera navodi kako predstavljaju simbol gordosti novog života koji raste posle krvavo stečene slobode.

Crkva Svetog Vasilija Ostroškog

"Crkva Svetog Vasilija Ostroškog je hram Srpske pravoslavne crkve koji se nalazi u naselju Banjica u beogradskoj opštini Voždovac. Hram pripada arhiepiskopiji beogradsko-karlovačkoj. Temelj za hram je izliven 2001. godine, a iste godine 21. septembra osveštao ga je patrijarh Pavle. Crkva je počela da se gradi 2002. godine, a kompletno završen hram osveštao je patrijarh Irinej, 11. novembra 2018. Godine. Inicijativu za gradnju banjičkog hrama je pokrenulo sveštenstvo crkve Svetog Cara Konstantina i carice Jelene, jer mala crkva nije mogla da primi mnoštvo građana koji su dolazili na bogosluženje. Odlučeno je da se hram gradi u Banjičkoj šumi, pored samog Avalskog druma Pored crkve postoji i parohijski dom, osnovan je crkveni hor. Objekat je u određenoj meri prilagođen osobama sa invaliditetom i osobama sa posebnim potrebama". Izvor: Vikipedija.

Nazivi ulica

Nazive ulica i objašnjenja zašto i po kome je koja Banjička ulica dobila ime navodićemo na stranicama svakog bloka kojoj pojedina ulica pripada. Pa tako objašnjenje za ulice Rašku, Kraljice Ane, Crnotravsku, Učiteljice Leontine Kraus, Bahtijara Vagabzadea, Veljka Lukića Kurjaka i Mihaila Avramovića možete pronaći na stranici Solitera,
Paunovu, Kokanovu i Zlatka Šnajdera na stranici Prvak,
Bulevar Oslobođenja, Vračarsku i Makarijevu na stranici Drugak,
Baštovansku na stranici Trećak,
Milovana Markovića na stranici Prijemno odeljenje,
Josipa Slavenskog, na stranici Generalice,
Plitvičku, Kragujevačkih Đaka, na stranici Belje,
Miloja Pavlovića i Branka Bulata na stranici Gorica,
Slobodana Jovića, Radeta Markovića na stranici Okretnica.

Na ovom mestu ćemo navesti imena ulica koje se nalaze sa desne strane tamvjaskih šina, dakle ka Toplani i koje možda pripadaju Kumodražu ali zbog neposredne blizine Banjici navešćemo ih i ovde. A te ulice su: Beranska
Porodice Trajković
Branka Gevele
Dobrivoja Isailovića
Bebelova
Vladete Popovića Pineckog
dr Izabele Haton
Vidaka Markovića
Save Maškovića

Dodatno o pomenutim ulicama možede videti ovde:
Porodica Trajković
Berane
Branko Gevela
August Bebel
Vladeta Popović Pinecki
dr Izabela Haton
Save Maškovića

Metro do naselja Banjica

06.02.2021. godine na naslovnoj strani dnevnih novina Večernje Novosti najavljeno je da će izgradnja budućeg beogradskog metroa, trećim krakom ići i do naselja Banjica.

Neolitsko Naselje

Tačno između bloka zgrada koje danas nazivamo Duševna, Prijemno i Belje nalazi se brdašce na kom jedino nije građen blok zgrada. Na tom mestu su ostale stare kuće, jer je za to brdašce utvrđeno da se radi o areološkom nalazištu. Kao deca, na tom brdašcu mnogi od nas su se igrali 'planinara' pa smo i samo brdašce nazivali 'planinica'. Još kao deca kroz igru mogli smo da vidimo da je zemlja na tom mestu prepuna delića stare grncarije, prošaranih ćupova...
Areheolozi to mesto nazivaju
Usek Banjica ili Neolitski gradić. Više o banjickom useku i dobu Vincanske kulture na ovim prostorima možete videti u ovom filmu. A mi ćemo u daljem tekstu malo opširnije predstaviti samu Neolitisku civilizaciju, lokalitet na Banjici, današnji izgled ukopane betonske prostorje koja se nalazi na lokalitetu Useka Banjica i slike predmeta koji su pronađeni na Banjici.

O vincanskoj i starcevackoj civilizaciji

"Vincanska kultura se razvijala tokom kasnog neolita i ranog eneolita na podrucju centralnog Balkana i jugoistocne Panonije. Njen središnji deo obihvatao je teritoriju današnje Srbije a delimicno se prostirala i u Crnoj Gori, severoistocnoj Bosni, u Banatu, delovima Oltenije i Transilvanije u Rumuniji, u zapadnoj Bugarskoj u severnoj Makedoniji. Pretpostavka je da se vincanska kultura rzavila iz starcevacke tradicije koja je u starijem i srednjem neolitu bila zastupljena na gotovo identicnoj teritoriji." Izvor: Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 18.
Na tako velikom prostoru i ova kultura je imala svoje manje ili veće razlike. Smatra se da je vincanska kultura pocela oko 5300. godine pre nove eve a završila se oko 4300. godine pre nove ere, dok se za neka podrucja smatra da je trajala i do 4000. godine pre nove ere.

Starcevacka civilizacija

"Na prostoru centralnog Balkana nosioci rano i srednje neolitske kulture pripadali su Starcevo-Kereš-Kriš kulturnom kompleksu. Ovaj naziv oznacava tri bliske kulture: starcevacku, kerešku i krišku koje su obuhvatale podrucje današnje jugoistocne Mađarske, Srbije i Rumunije.Starcevacka kultura, koja je naziv dobila po lokalitetu Starcevo, razvila se u veoma važnom periodu napretka covecanstva, kada je pocela proizvodnja hrane." Izvor vikipedija.
"Starcevacka kultura, je preteca Vincanske, a nasledila je kulturu Lepenskog Vira. datira u period Starcevacke kulture, odnosno period 5300- 4800 godine pre nove ere. Od ovog perioda, pa do kraja Vincanske kulture, celih 2000 godina, nema sukoba, naselja se ne ograđuju, nema proizvodnje oružja-odnosno proizvode se minimalne kolicine, neophodne za lov. Kasnije pojavom metala ponovo dolazi do sukoba. U mezolitu kada se privreda tadašnjih zajednica oslanjala na lov, lovišta su bila ograniceni resurs, odnosno plemena su neretko morala da brane ovo svoje ograniceno dobro od uljeza.Kasnije pojavom poljoprivrede, privredni resurs postaje neogranicen- to je zemlja. Svako je mogao da sadi i obrađuje, svako pleme je imalo dovoljno hrane, razvijaju se prve organizovane zajednice, razvija se ostala prateća privredna aktivnost, nove grane privrede, grncarstvo(za skladištenje namirnica), ostali vidovi zanatske proizvodnje, i nešto kasnije trgovina. Kasnije pronalaskom metala, prvenstveno bakra, mnogo kasnije bronze, pocinje se sa proizvodnjom luksuznijih ukrasa, nakita, oružja i oruđa. Ovi metalni predmeti vrede u trgovini mnogo više od poljoprivrednih proizvoda tako da se težište vrednosti prenosi na metal, a težište osnovnog resursa sa polja i njiva na rudnike.Rudnici su baš kao i lovišta u mezolitu ograniceni resurs, i ponovo pocinju sukobi za resurse, samo sada u njemu ucestvuju veće grupe ljudi, to je period u kome je nastao rat.U ovom periodu- halkolita- eneolita- bakarnog doba nastaju prva utvrđena naselja, menja se nacin života.Od tada do dana današnjeg, a to je skoro 5000 godina, traju ratovi za resurse. Starcevcka kultura spada u takozvane kulture srednjeg neolita, odnosno kultura koju karakteriše zemljoradnja i stocarstvo, ali bez stalnih naselja. Ljudi u Starcevackoj kulturi su, cim bi došlo do ispošćavanja zemljišta koje su obrađivali, napuštali naselja u kojima su živeli, tako da ona nisu bila trajnog karaktera, a kuće u kojima su živeli su bile polu ukopane šatorastog tipa, koje su bile grupisane oko centralne kuće, što podseća na arhitekturu Lepenskog Vira. Na prostore današnje Vince u VI milenijumu pre nove ere naseljavaju se pripadnici Starcevacke kulture, najverovatnije iz oblasti današnjeg Južnog Banata. Tada se javlja prva agrotehnološka revolucija, koja utice na sve procese zemljoradnje- otkriveno je đubrenje njiva stajskim đubrivom.Na ovaj nacin trajno je produžen život njiva, formirani su vegetacioni ciklusi, proizvedeno je mnogo više hrane, i što je najvažnije…nema više potrebe za seljenjem." Izvor: Život u neolitskoj vinci
Prostiranje vincanske civilizacije i na mapi iznad Beograda obeležena i Banjica

Praistorijsko naselje u Vinci kao prva evropska civilizacija

"Praistorijsko naselje u Vinci nalazi se na desnoj obali Dunava, 14 km nizvodno od Beograda. Dunav deluje odavde kao da zaleđe Vince povezuje sa središtem Evrope, Posavinom i Crnim morem. Ovo nalazište dokazalo je da se sedam hiljada godina pre nove ere na tom mestu nalazila utvrđena metropola.Smatra se da je ona bila centar tadašnje civilizacije koja se prostirala širom današnje Bosne, Srbije, Rumunije, Bugarske, Crne Gore, Makedonije i Grcke. Za trgovinu moraju da postoje razvijene komunikacije - putevi, Vinca se nalazi na mestu gde su se tada svi prohodni putevi ukrštali, a to su Dunav, Sava, Morava, Tisa…Dunavom su bili povezani sa svim njegovim pritokama i Crnim morem. Slobodno možemo reći da svi putevi vode u Vincu.
Arheološko blago Vince nalazi se na dubini od oko 10.5 metara i sadrži citavo bogatstvo civilizacijskih slojeva od neolita preko bronzanog doba pa sve do grobnica iz Srednjeg veka.
1908. godine kustos Narodnog muzeja Miloje Vasić zapoceo je istraživanja koja će se (prekidana ratovima) produžiti sve do 1934. nakon cega je nastavio da se ovim znacajnim nalazištem bavi i sledećih dvadesetak godina, publikujući radove zasnovane na dotadašnjim istraživanjima. Iskopavanja na lokalitetu Vinca Belo brdo bili su mogući zahvaljujući filantropskoj pomoći britanskog novinskog magnata ser Čarlsa Hajda, pobornika nezavisnog novinarstva i ljubitelja arheologije, koji je u istraživanja investirao u to vreme znacajna sredstva, stipendirajući takođe studente Beogradskog univerziteta. Smatra se da je Vinca bila grad jer je stalno bila naseljena tokom mnogo generacija, stanovništvo je bilo aktivno tokom cele godine, a postojala je i specijalizacija poslova. Može se reći da je bila metropola, budući ju je naseljavao veliki broj stanovnika, da je bila ekonomski i kulturni centar, da su otkrivena mnoga manja naselja u neposrednoj blizini Vince, a nađeni su i dokazi o intenzivnoj komunikaciji i razmeni dobara, usluga i ljudi.
Pripadnici vincanske kulture su po prvi put na ovim prostorima boravili u stalnim naseljima tokom citavog niza generacija, baveći se zemljoradnjom i stocarstvom, a sa efikasnošću njihovog društva rasla je i brojnost zajednice, koja se više nije bavila pukim preživljavanjem, već je bila u mogućnosti i da se bavi razmenom dobara sa drugim kulturama, i drugim rafiniranim aktivnostima. Štaviše, Vincanci su poznavali rudarstvo, baveći se preradom cinabarita, živinog sulfata koji je služio za dobijanje dragocenog crvenog okera, upotrebljivog za bojenje tkanine,keramike, i slicno. Osvojili su proizvodnju bakra i koristili to za izradu sekira, dleta i raznog nakita, kao što svedoce bakarne narukvice i perle na vincanskom nalazištu Gomolava, u blizini Hrtkovaca u Sremu.
Sedelacki nacin života uslovljava nova pravila prilikom gradnje kuća i podizanja naselja. Kuće u Vinci su sada nadzemne konstrukcije, sa krovom na dve vode, i to su prve kuće na svetu koje lice na današnje moderne kuće, dakle u Vinci se razvio model moderne kuće. Kuće su površine od 40 metara kvadratnih do neverovatnih 100 kvadratnih metara, većina njih je imala funkcionalnu podelu prostora na više prostorija - to su prve kuće sa sobama. Takođe u kućama su se nalazile ozidane peći, a ne otvorena ognjišta što je najraniji zabeleženi slucaj u svetu kućnih peći. Negde se i u svakoj sobi nalazila peć.Sve kuće u Vinci su bile orijentisane u pravcu jugoistok- severozapad. Između kuća nalazile su se komunikacije - prvobitne ulice širine oko 1,5 metara. Prilikom izgradnje kuća vodilo se racuna o nivelaciji - izravnjavanju podloge, hidroizolaciji. Kuće su građene od drveta i naboja, koji predstavlja mešavinu gline, lesa, i pleve Ovaj materijal ima izuzetna termoizolaciona svojstva, toliko dobra da se danas u zemljama Zapadne Evrope koristi za izgradnju kuća(metar kvadratni ovih ploca danas u Nemackoj košta 900 evra, potpuno su modularne, ugrađuju se poput lego kockica) Nakon grubih građevinskih radova sledili su fini. Podovi su oblagani glinom, koja je posle sušenja, glacana pomoću recnih oblutaka do perfekcije, tako da je bilo izuzetno lako održavati kuću. Zidovi kuća su nakon sušenja bojeni. Kultura života i stanovanja je bila podređena komforu.
Osnovnu privrednu aktivnost Vincanaca cinila je zemljoradnja, ali i stocarstvo, ribolov (uslovljen blizinom Dunava) i nešto manje lov. Od poljoprivrednih kultura zastupljene su žitarice, mahunarke, lan, ali i neke vrste grožđa prvobitne sorte iz roda Vitis - V. Vinifera ssp. silvestris. Lan je biljka koja je korišćena za dobijanje ulja i proizvodnju tkanina. Ovo je još jedno dostignuće vincanske kulture - razboj za tkanje, i proizvodnja tkanine. Otkriven je prilican broj žrvnjeva za mlevenje žitarica. Od životinja gajeni su goveda, koze, ovce, svinje. Životinje su korišćene osim za dobijanje mesa, takođe za proizvodnju kože, vune i mleka, ali i kostiju, koje su bile sirovina za proizvodnju mnogih alatki, igala, šila, i udica.

Opsidijan kao dokaz trgovine

Osim zemljoradnje i stocarstva, Vincanci pocinju da eksploatišu i rudna bogatstva. Na Avali kopaju oksid žive crvene boje - cinabarit, od koga se dobija cinober- crvena boja, za koju se i danas vežu magijska svojstva, i kroz sve epohe do danas je predstavlja simbol koji ukazuje na viši društveni status. Takođe na Avali ekploatišu i druge minerale malahit i azurit, cijim su kasnijim topljenjem dobili bakar. Najznacajniji mineral je definitivno bio opsidijan – vulkanskog staklo, koga u Evropi,i uopšte u svetu ima u malim kolicinama. Jedno od znacajnijih nalazišta je na Karpatima. Od osidijana se i danas prave najbolji hirurški skalpeli. Opsidijan je matrijal od koga se prave najoštrija seciva. Opsidijan ovo svosjtvo duguje svojoj izuzetnoj cepljivosti, tako da je oštrina opsidijanskih seciva molekularnog nivoa.
Vincaci su u uzduž preseceni štap ređali komadiće opsidijana i zalivali ih smolom, tako je nastao brijac, a koristeći veće štapove, tako su dobijali prve kose i srpove, jer je bilo neophodno obezbediti hranu životinjama preko zime. Iz ovoga se vidi da je opsidijan bio izuzetno vredna sirovina. Obrada kamena je dovedena do savršenstva, od nalaza dominiraju kamene sekire, bušene sekire i batovi. Kamen je glacanjem doveden do savršenstva, ali je najzanimljiviji nacin na koji je bušen izuzetno tvrdi kamen. Kamen su bušili uz pomoć šupljeg štapa trske u koji je sabijan kvarcni pesak, oko ove trske je obavijan kanap, tako da trska može da rotira(slicno napravi za paljenje vatre), rotirajući karcni pesak je vršio trenje i bušio izuzetno tvrdi kamen.
Opsidijan nastaje hlađenjem vulkanske lave i u Evropi ga ima na svega nekoliko lokacija - na dva mesta u Karpatima, na dva ostrva u Egeji, i na cetiri mesta u centralnom Mediteranu, na italijanskim ostrvima. Svako od tih mesta je razlicito po svom hemijskom sastavu, tako da je moguće utvrditi sa koje lokacije potice svaki predmet, odnosno sirovina od koje je izrađen. Na osnovu analiza hemijskog sastava koje smo radili na Univerzitetu Berkli u Kaliforniji utvrđeno je da je opsidijan iz Vince dopremljen sa karpatskih planina – iz današnje Slovacke - stotinama kilometra prema severu. To znaci da se Vincanac susretao sa drugim kulturama, da je dopirao u njemu strane sredine, i cak ako zamislimo da su stranci zapravo dolazili uVincu donoseći te sirovine, suština je ista – postojala je razmena dobara, znanja i inovativnih ideja.
Opsidijan je tada bio toliko važna sirovina da ga neki arheolozi nazivaju i ‘crno zlato’, tražeći najbolji ekvivalent da objasne njegovu vrednost tokom praistorije. Najcešće je korišćen kao secivo, neprevaziđeno oštrih ivica, ali su od njega izrađivani i bodeži, iz Egeje su poznate vaze od opsidijana, dok su u Anadoliji izrađivana cak i ogledala.

Figure "Vanzemaljaca"

Iako na velikom broju figurina nije moguće prepoznati polne karakteristike, neki od najreprezentativnijih primeraka predstavljaju žene. Njihovo lice nalik na masku odražava manirizam koji je za nas još uvek misterija. Većina drevnih vincanskih figura predstavlja antropomorfna, humanoidna bića na apstraktan nacin - sa ovalnim glavama, ogromnim ocima - što je zapravo i pokrenulo spekulacije o vanzemaljcima. Vincanskim figurinama u prvi plan istaknute su oci. Mnoge zbunjuju ova lica. Čudna su im. Kada pažljivije pogledate, primećujete da tu nedostaju usta. Odsustvo usta i naglašene oci na ovim figurinama predstavljale su zaštitne maske rudara cinabarita. Na Avali se u doba neolita kopao cinabarit, ruda od koje se dobijala prelepa crvena boja. Prilikom prerade cinabarita, živina isparenja su otrovna i to su bile zaštitne maske. Figurine uglavnom predstavljaju žene jer vincanski neolićani gajili su kult majke. Ona je simbol plodnosti, rađanja, života. Ona je tim velikim ocima danonoćno bdela.

Pismo iz šestog milenijuma pre Hirsta

Razvojem trgovine dolazi do potrebe da se obeleži koliko je cega razmenjeno, koliko šta vredi. Upravo u ovom periodu, nastajanja viškova i razvoja trgovine nastaju prvi vincanski simboli. Pretpostavke da su simboli pismo u pocetku su naucnici kategoricki odbacivali, ponekada su najglasniji bili domaći. Vincanski znaci su najcešće pravolinijski urezi koji su napravljeni na već pecenoj posudi. Nalaze se od oboda do dna suda. Do danas je otkriveno više od 1000. fragmenata na kojima su urezani ovi znaci, a kako su simboli nađeni na mnogo mesta širom istocne Evrope, većina stara između 6500. i 8000. godina, mnogi naucnici staraju da jeVinca rodno mesto najstarijeg pisma na svetu. Još uvek nije otkriveno kojoj su grupi naroda pripadali nosioci ove kulture, tako da je izuzetno teško odrediti kojim su jezikom govorili, što je neophodni uslov za dešifrovanje vincanskog fonetskog pisma.
Vincansko pismo nije izolat, ono jasno ima odlike ostalih mediteranskih pisama kao što je Biblosko, Fenicansko, Kretsko, Etrušcansko, Zapadno Semitsko, Palestinsko, Starogrcko, staro Fenicansko i Brahmi. Na kraju, Vincansko pismo ima brojne poveznice sa današnja dva najvažnija pisma na ovim prostorima, latinicom i ćirilicom.
Najstarije pismo na svetu nastalo je na Balkanu?! Ako se ova hipoteza, koja sve više dobija naucno utemeljenje, pokaže tacnom, 1.200 urezanih znakova (simbola) ili pisanih poruka na posudama, ređe na covekolikim figurinama i drugim predmetima pronađenim u okviru najbolje proucene vincanske kulture u jugoistocnoj Panoniji i na Balkanu, potvrdiće tezu da je rec o prvom, najranijem ljudskom pismu, korpusu linearnih natpisa koji se razvijao u Podunavlju u šestom milenijumu pre Hrista.
Danas je selo Vinca, u svetskoj arheologiji, poznato kao jedan od najvećih i najvažnijih izvora podataka o životu u neolitu, na pocetku civilizacije. Zamislimo sada Vincu u kojoj se deo stanovništva bavi poljoprivredom, deo zanatstvom, a deo trgovinom, vrlo je sigurno da se većina stanovništva nije bavila poljoprivredom što je osnovni uslov da neko naselje dobije status grada. Na osnovu ovoga mi možemo da tvrdimo da je Vinca jedan od najstarijih gradova na svetu, i sigurno najstariji grad na tlu Evrope. Osim, što je najstariji grad Evrope,rekli smo da svi putevi vode u Vincu, Vinca postaje središte jedne kulture, a kada imamo središte, onda imamo uslove da Vincansku kulturu proglasimo civilizacijom, i to prvom evropskom civilizacijom." Izvor: Dragan Polovšek Ljubitelji fantastike Kostolac 2016. i Život u neolitskoj vinci.

Vincanska kultura na Banjici

Naselje vincanske kulture na Banjici prvi put je istraživano 1908. godine pod vođstvom profesora Miloja Vasića koji je 1932. i 1936. godine objavio cetiri toma monografije "Praistorijska Vinca".
"Lokalitet Usek na Banjici u arheologiji je poznat od 1921. godine, kada je prilikom komapanja puta za Avalu, na toj maloj kosini nedaleko od Topcidersk ereke, konstatovan arheološki materijal. Iako je tada zabeležen kao praistorijsko nalazište, lokalitet je prvi put iskopan tek 34, godine kasnije, dakle 1955. godine. Od tada je lokalitet na Banjici iskopavan u nekoliko etapa: 1955-1957. Istraživanja su na oko 600 kvadradnih metara izvršili Jovan Todorović i Aleksandar Cermanović nakon cega je 1961. Godine izdata njihova publikacija „Banjica, naselje vincanske kulture. Godine 1979. Lokalitet ponovo istražuje Jovan Todorović koji potvrđuje već otkriveno da naselje na Banjici poseduje dobro ocuvanu arhitekturu ali uocava i veliki broj nalaza unutar građevina. 1994. godine S. Todorović detaljno je analizirao keramicke nalaze iz građevine zavdene kao -kuća 2/79 - cime je dao potpuniju sliku o vremenskoj pripadnosti i funkcionalnosti građevine. Avgusta meseca 1998. godine viši kustos Muzeja grada Beograda Bisenija Petrović otkriva nekoliko jama i dve dobro ocuvane kuće. Na žalost osim publikacija iz 1961. Ostala istraživanja još uvek nisu publikovana. Tokom ova tri perioda istraženo je oko 750 kvadratnih metara naselja na Banjici. Tokom dosadašnjih istraživanja, registrovano je oko 700. Lokaliteta vincanske kulture, među kojima se nalazi i Banjica". Izvor:(Boban Tripković - "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 19.)
"U delu Banjice, zvanom Usek, na lokaciji današnje okretnice trolejbusa i autobusa, nalazilo najstarije naselje na teritoriji Beograda, nastalo pre više od 7.000 godina. Prilikom građevinskih radova 1959. godine, na Banjici je otkriveno više ostataka kuća i razvijene naseobine iz neolita ("vincanska kultura"), gde su cak postojale i ulice. Tokom izgradnje velikog stambenog bloka 1979. godine, u ovom delu je otkriven i temelj zdanja površine preko 200 kvadratnih metara, što je ukazalo na izuzetno razvijenu građevinu (najverovatnije robni magacin ili neko drugo skladište), za kakve se prethodno nije znalo da postoje. Takve dimenzije ukazale su na veliko graditeljsko umeće drevnih Beograđana. Ovim otkrićem iz pedesetih i sedamdesetih potvrđeno je da je prvi zametak organizovanog života u Beogradu nastao na današnjoj Banjici". Izvor.
Na brdašcu između ulica Milovana Markovića i parkinga za vozila koji se nalazi između Bulevara osloboljenja broj 174 u "Duševnoj" i Bulevara oslobođenja broj 166. u "Prijemnom" nalaze se betonski ostaci prostorija i građevina. Ali bez obzira na beton koji verovatno ne pripada periodu neolita, na pomenutom brdašcu osamdesetih godina neki tadašnji klinci,su se igrali "planinara" pa su to brdašce nazivali "planinica". Zabadajući komade grana u tu zemlju kao pomagala pri penjanjudeca su na tom mestu nalazila mnogo delića stare grncarije, prošaranih ćupova... nalik delićima sa ove slike. Sliku pokazujemo samo radi naznake i poređenja iako je moguće da ne delići prikazani na ovoj slici ne pripadaju periodu vincanske kulture. Veoma slicne ako ne baš ovakve komade keramike osamdesetih godina deca su pronalazila na pomenutoj lokaciji između „Duševne bolnice“ i „Prijemnog odeljenja“ na Banjici.
Na pomenutom brdašc, zaklonjena šibljem i teže pristupacna, nalazi se i betonska ukopana prostrija sa stepenicama kojima se silazi u nju.
"Prilikom istraživanja Neolitsko naselje na Banjici u periodu, od 1955. do 1998. godine dokumentovano je pet stambenih horizonata. Iz najstarijeg naselja poznati su samo ukopani objekti i oni su razlicito interpretirani: kao staništa, silosi, jame za otpatke, pozajmišta građevinskog materijala i slicno. Iz kasnijih faza naselja poznate su samo nadzemne kuće koje se razlikuju po velicini, nacinu izgradnje, sadržaju unutrašnjeg prostora. Svi tisvakodnevni objekti iil oni sa periodicnim ulogama, šalju simbolicku poruku o zajednici na Banjici, o tome kako je društveni ambijent kreiran i kako se vremenom menjao."(Izvor: Boban Tripković - "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 43.) "Pet naselja na Banjici. Tokom istraživanja 1955. - 1957. Otvoreno je 36. Blokova, koji su obuhvatali površinu od približno 600 kvadratnih metara i izdvojeno je pet horizonata.
Horizont V predstavlja najstarije ostatke naselja na Banjici. Iz njega potice 13 ukopanih objekata oznacenih kao zemunice ili kao silosi (slika 11.). Nadzemne građevine nisu otkrivene."(Boban Tripković - "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 47.)
"IV horizont - kulturni sloj ove faze naselja imao je prosecnu debljinu od oko 0.20m. Građevine nisu gorele u požaru i njihovi ostaci su veoma slabo dokumentovani. U isto vreme ovaj horizont je velikim delom oštećen i ukopima iz mlađih horizonata. Horizont je datovan u kasnu Vinca-Tordoš fazu vincanske kulture." "Prve kućena Banjici. Ovo je prvi horizont stanovanja iz koga su nam poznati ostaci nadzemnih građevina (slika 17.) Iako su loše ocuvane, delimicno je rekonstruisana osnova kuće 10. pravougaonog oblika dimenzija 0.8 h 6.5m u cijem se centralnom delu nalazila jama velicine 1.30h1.20m cija uloga i namena nisu utvrđeni."(Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 69.)
III horizont - ovo je najbolje ocuvan horizont stanovanja, sa prosecnom debljinom kulturnog sloja od 0.55m. U njemu su zabeležene cetiri kuće (6-9) kao i nekoliko jama. Horizont je grubo datovan u Vinca-Plocnik fazu vuncanske kulture. (Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 71.) Horizont III na Banjici pokazuje poštovanje određenih proncipa u izgradnji kuća. Sve građevine su postavljene u nizu i dužim stranam su su orijentisane severozapad-jugositok. (Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 78.)
II horizont - prosecna debljina kulturnog sloja u ovom horizontu iznosi oko 0.20m. Uocene su tri kuće većih dimenzija, koje su samo delimicno istražene. Zakljuceno je da horizont pripada Vinca-Plocnik fazi vincanske kulture. (slika 20.) (Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 82.)
I horizont - Kraj života u naselju - ovaj horizont je veoma loše ocuvan i zapravo predstavlja današnji humus. Njegova prosecna debljina iznosi 0.25m ali je materijal uglavnom ili spran padavinama ili dislociran zemljoradnickom delatnošću. Primećuju se, međutim, temeljni tragovi pojedinih objekata i autori istraživalja numericki oznacavaju dve kuće (1,2) mada navode postojanje još jedne kuće koja ipak ne dobija oznaku. Horizont pripada Vinca-Plocnik fazi vincanske kulture. (slika 21.) Kuća 1 i 2. Ovaj sloj nije ocuvan pa se napomene uglavnom odnose na pretpostavke. (Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 88.)
"Tokom istraživanja 1979. godine otkrivene su još dve kuće od koji je jedna izvanredno ocuvana, publikovana i tada datovana u III horizont stanovanja, odnosno u Vinca-Plocnik fazu (Perišić 1980). Prema navodima autora iztraživanja ovi objekti su se nalazili na južnoj periferiji naselja." (Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 44-45-46.)
"Tokom 1979. godine istražena je površina od oko 150. kvadratnih metara i tom prilikom otkrivene su dve kuće od kojih S. Todorović jednu oznacava kao kuću 2/79. a koja je objašnjena kao proizvodni i skladišni prostor zbog velikog broja pronađenih posuda veće zapremine." (Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 89-90.)
Staništa najstarijeg naselja na Banjici verovatno su locirana na prostor naselja koji nije iskopavan. Površina zahvaćena iskopom predstavlja ili periferiju naselja ili možda cak i prostor izvan njega.(Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 102.) Većina kuća na Banjici gorela je u požaru, cime je ciklus njihove upotrebe zaustavljen na nekoj tacki između pocetka upotrebe građevine i njene najduže moguće upotrebe. (Boban Tripković "Domaćinstvo i prostor u kasnom neolitu, vincansko naselje na Banjici". Strana 111.)

Banjica kao najstariji centar svetske pismenosti

"Istraživanja na lokalitetu Banjica bila su zapoceta 1955. i trajala su do 1957. godine. Na samom lokalitetu Banjica pronađeno je preko stotinu keramickih fragmenata sa slovnim urezima i natpisima. Za arheološko nalazište na Banjici, koje i pripada najmlađoj fazi vincanske kulture, uoceno je da je vincansko pismo starije od protosumerskog piktografskog pisma 373. godine, a ono se dosad smatralo prvim svetskim pismom. Taj podatak, dakle, još na pocetku ukazuje na potrebu promene datiranja prvog svetskog pisma i promene mesta njegovog nastanka. Prema ovome što nam tako dokumentovano nudi arheološko otkriće vincanske kulture i posebno obilje materijala koji smo dobili s lokaliteta Banjica, koji je sastavni deo Beograda, Banjicu možemo smatrati prvom školom pismenosti, odakle je upravo pisana rec krenula u svet.
Arheološki lokalitet Banjica dao nam je najviše materijala koji dokumentuje vincansko pismo. Taj materijal nam sugeriše pomisao o jednoj veoma raširenoj pismenosti, a to s druge strane navodi na zakljucak da pismenost nije mogla nastati poslednjih godina života na ovom lokalitetu, već mnogo ranije. Doduše taj zakljucak motiviše i potkrepljuje materijal iz same Vince, koji je svakako stariji od banjickog. Široko rasprostranjena upotreba pisma dokaz je da je ono služilo za komunikaciju, da je bilo sistematizovano, a jasnoća oblika slova govori o sigurnoj, uvežbanoj (ispisanoj) ruci pisara. Ako poštujemo hronologiju nastanka, i za arheološki lokalitet Banjica imamo potvrđenu analizu da je poslednja granica starosti tog lokaliteta 3470. godina pre n.e. a ostalih lokaliteta i starija, nameće se zakljucak da je vincansko pismo azbucnog karaktera nastalo pre onog piktografskog u Vavilonu. U svakom slucaju, Vinca i Banjica su zasad najstariji centri svetske pismenosti."
Izvor: Vincansko pismo.

Vincanske figure pronađene na lokalitetu Banjica

Sedeća antropomorfna figura (glava nedostaje). Pecena glina. Razdoblje neolita - mlađeg kamenog doba, Vincanska kultura, oko 4500. godine pre nove ere. Pronađena na arheološkom lokalitetu Banjica - Usek u Veogradu, glavnom gradu Srbije. Dimenzije - visina 9.2 cm. Zbirka Muzeja Grada Beograda.
Antropomorfna figura. Pecena glina. Razdoblje neolita - mlađeg kamenog doba, Vincanska kultura, oko 4500. godine pre nove ere. Pronađena na arheološkom lokalitetu Banjica - Usek u Veogradu, glavnom gradu Srbije. Dimenzije - visina 4.7cm. Zbirka Muzeja Grada Beograda.

Antropomorfna figura. Pecena glina. Razdoblje neolita - mlađeg kamenog doba, Vincanska kultura, oko 4500. godine pre nove ere. Pronađena na arheološkom lokalitetu Banjica - Usek u Veogradu, glavnom gradu Srbije. Dimenzije - visina 4.7cm. Zbirka Muzeja Grada Beograda.
Kultni hleb. Lokalitet: Banjica. Datovanje: vincanska kultura, pozni neolit (oko 4800. pre n.e.) Dimenzije: dužina 18 cm; širina 6.0 cm. Muzej grada Beograda. .
Glava bika Lokalitet: Banjica. Datovanje: vincanska kultura, pozni neolit (oko 4800. pre n.e.)Dimenzije: 8 h 4 cm. Muzej grada Beograda. Žrtvenik Period: Praistorija. Kultura: Vincanska. Lokalitet: Banjica, Usek. Godina/datovanje: 4.milenijum p.n.e. Materijal: keramika. Dimenzije: dužina 10 cm, širina 7.2 cm, visina 7 cm. Inventarni broj: AP 1941. Vlasništvo: Muzej grada Beograda.
"Gotovo da nema neolitskog lokaliteta na prostoru od Anadolije, Trakije, Makedonije, do centralne Srbije i Podunavlja, na kojem nisu pronađeni žrtvenici u manjem ili većem broju. Razlikuju se po velicini, broju nogu, ornamentici, ali im je namena bila svuda ista - koristili su se kao kultni predmeti tokom obreda prinošenja žrtve.Mali žrtvenik sa Banjice je potpuno razlicit od drugih vincanskih žrtvenika, postavljenih na tri i cetiri noge.On stoji na dve masivne, lucno povezane noge, što mu daje poseban znacaj.Elipsoidnog je oblika, dubokog recipijenta, sa po jednom životinjskom glavom na užim stranama.Pretpostavlja se da su žrtveni obredi vršeni na centralnom mestu u naselju, u velikim žrtvenicima kakvi su pronađeni u Divostinu, Vinci i na Banjici, a da su male žrtvenike koristili u svojim domovima, u krugu porodice.Veliki broj žrtvenika ukazuje da su magija i religija imale znacajno mesto u životu ljudi tog doba.Prema raznovrsnosti oblika može se pratiti put kojim je magija postepeno prerastala u religiju.To se vidi narocito na žrtvenicima sa esharom (udubljenjem) i predstavom kleceće ljudske figure u molitvenom stavu.Najverovatnije je došlo do spajanja sedeće figurine i žrtvenika u jednu formu, što simboliše postojanje određene licnosti koja se bavila izvođenjem verskih obreda. Teško je odrediti kakve su žrtve ljudi prinosili, i kojim natprirodnim silama, ali su one u svakom slucaju bile u nekoj vezi sa zemljoradnjom i stocarstvom, kao osnovnim ljudskim delatnostima". Izvor: Žrtvenik.
Prosopomorfni poklopac. Period: Praistorija Kultura: Vincanska. Lokalitet: Banjica, Usek. Godina/datovanje: 5. milenijum p.n.e. Materijal: keramika. Dimenzije: visina 25.2 cm. Inventarni broj: AP 1635. Vlasništvo: Muzej grada Beograda. Izložen/i: Ne.
"Prosopomorfni poklopci su rasprostranjeni na celokupnoj teritoriji vincanske kulturne grupe i međusobno su veoma slicni. Svi su uglavnom cilindricnog oblika, sa naglašenim rožastim drškama, plasticno izvucenim nosem, izrazito oblikovanim ocima i raznovrsnom dekoracijom.Na našem primerku su prikazane zenice, što je inace redak slucaj.Ova vrsta posuda je služila za poklapanje amfora sa cilindricnim vratom.Isto tako, imala je i drugu, mnogo znacajniju funkciju, da štiti sadržaj posude od svih urokljivih i nepoznatih sila.Najizrazitiji deo lica na poklopcu su oci, koje se povezuju sa takozvanim "misticnim ocima".Rašireno je verovanje da su oci "ogledalo ljudske duše", a mogu da budu zle i urokljive.One cesto imaju snagu da negativnu magicnu moć usmere u korist pojedinca, ili cele zajednice, tako da dobijaju odbrambeno, apotropejsko svojstvo.Pored toga, oci poseduju i moć stalnog posmatranja, budnost, kontrolu, svest i savest određenog nacina života i ponašanja ljudi, uticući na taj nacin na stvaranje nekog oblika njihove magije i religije.Takođe, prosopomorfni poklopci mogu da predstavljaju masku koja ima magijsku moć da zaštiti ljudsko biće ili sveštenika-vraca od neogranicene snage božanstva pred koje izlazi. Kao takvi, oni se ne mogu posmatrati izdvojeno od ostale vincanske plastike, žrtvenika i kultnih objekata, jer zajedno cine deo određenih rituala verskih obreda i religijskih verovanja praistorijskih zajednica." Izvor: Prosopomorfni poklopac.
Slike predmeta pronađenih prilikom iskopavanja na Banjici. Iz knjige "Banjica naselje vincanske kulture" Jovana Todorovića i Aleksandrine Cermanović, izdate 1961. godine.

Kratak tv prilog, pod nazivom Vinča na Banjici, emitovan je u tv serijalu Beograd za početnike.

Doseljavanje

Knez Miloš Obrenović planski je Banjicu naseljavao ljudima sa juga Srbije, i to sa predela oko Puste Reke i Jablanickog okruga blizu Bugarske granice, pa su Banjicare svojevremeno komšijska naselja nazvali još i 'Bugarašima'.
U to vreme Knezu Milošu su na podrucju današnje Banjice bili potrebni ljudi koji umeju da obrađuju zemlju, a ljudi sa juga srbije su imali puno znanja i iskustva u tom poslu.

Na mestu današnje crkve na raskrsnici Bulevara Oslobođenja i Crnotravske, svojevremeno se nalazilo tursko groblje. Dok je na mestu Današnjeg Belja postojao spomenik junaku iz vremena vladavine Turaka, Urošev grob.

Istoricar Relja Novaković o Banjici

Poreklo Banjickih prezimena

Praistorija

U knjizi Beograd kroz vekove iz 1971 godine, koju je štampalo Štamparsko-izadavacko preduzeće PTT Beograd na adresi Takovska broj 2, na stranicama 1042. i 1043. možete pronaći i ovakve podatke o Banjici kao Praistorijskom naselju.

Zašto i odakle baš ime Banjica